در پی خروج اکثر نیروهای خارجی از افغانستان و شدت گرفتن جنگ در این کشور، همسایگان و برخی کشورهای منطقه و جهان نسبت به احتمال مهاجرت توده ای افغان ها از کشورشان ابراز نگرانی کرده اند. مقامات پاکستان و ایران در این زمینه گفتگو کرده اند.
خدیجه یکی از بی شمار شهروندان افغانستان است که از مدتی به این سو راه اداره پاسپورت کابل را پیش گرفته تا پاسپورت خود و خانواده اش را تمدید کند. وی نگران است که شورشیان طالبان بیشتر پیشروی کرده و بتوانند مراکز شهرها را نیز تصرف کنند: «من کارمند یک موسسه خارجی هستم و اگر طالبان بیایند، از همه ما انتقام می گیرند. آنها تغییر نکرده اند و هنوز هم می خواهند با خشونت و زور به قدرت برسند.»
این بانو که اصلا از ولایت هرات است و در کابل کار می کند، به فکر انتقال خانواده اش به ایران و یا پاکستان است: «مجبور هستیم که مهاجرت کنیم. جنگ هر روز شدیدتر می شود و برای ما چاره ای جز فرار نمانده است.» گرفتن ویزای قانونی برای رفتن به این کشورها نیز کار آسانی نیست: «هر کسی از این وضع به نفع خودش استفاده می کند. سفارت ها و قنسولگری های ایران و پاکستان درخواست ویزا را قبول نمی کنند. همه چیز بازار سیاه و ده برابر شده است. مجبور شدم با یک کمیشن کار (فرد واسط) صحبت کنم تا کارهای پاسپورت و ویزای مان را انجام دهد.» وی هزینه زیادی به این فرد رابط پرداخته که نمی خواهد در موردش صحبت کند.
نگرانی همسایه ها
خدیجه نسبت به آینده اش در مهاجرت نیز نگران است و نمی داند آیا می تواند زندگی اش را دوباره از صفر در یکی از کشورهای همسایه آغاز کند یا خیر. دفتر عمران خان نخست وزیر پاکستان روز دوشنبه اعلام کرده که وی با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران تلفنی صحبت کرده و گفته که "پاکستان و ایران ممکن است با هجوم پناهجویان افغان روبرو شوند".
خبرگزاری دولتی "ایرنا" در ایران نوشته است: «عمران خان از وخیم تر شدن وضعیت امنیتی در افغانستان ابراز نگرانی کرد و هشدار داد که آخرین تحولات می تواند عواقب جدی برای پاکستان و ایران داشته باشد و پناهجویان به سمت مناطق مرزی دو کشور هجوم آورند.»
ایران و پاکستان دو کشور همسایه افغانستان هستند که از چند دهه به این سو میزبان صدها هزار مهاجر قانونی و غیرقانونی افغان هستند. اخیرا عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه گفته: «در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغان در ایران زندگی می‌کنند.» بر پایه آمار رسمی و داده های برگرفته از سر شماری سال ۹۵ در ایران، شمار افغان های مقیم این کشور در آن زمان نزدیک به یک میلیون و ۵۸۴ هزار نفر بوده است.
اخیرا شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه گفته که پاکستان در طی سال های گذشته ۳.۵ میلیون مهاجر افغان را پذیرفته است و بیشتر از این نمی پذیرد. وی افزوده است: «ما نمی توانیم مهاجران بیشتری بپذیریم و باید مرزهای خود را ببندیم. ما باید از منافع ملی خود محافظت کنیم.»
بسیاری ها نیز مثل خدیجه و خانواده اش به فکر مهاجرت هستند؛ نه تنها به ایران و پاکستان، بلکه می خواهند خودشان را به کشورهای اروپایی برسانند. تمیم یکی از آوارگان جنگ در شمال افغانستان است که از کندز با خانواده اش به کابل گریخته است. وی نمی خواهد در کابل بماند: «افغانستان دیگر جای ماندن نیست؛ هرجایی که بروی در امان نیستی. در کابل هم حملات انتحاری و انفجارها آدم را می کشد. با قاچاق بر گپ زدیم. پناه خود را به خدا کرده و ایران یا پاکستان می رویم. از آنجا هم ما را به سمت ترکیه و بعد اروپا حرکت می دهد.»
شاید تمیم از ناملایمات این سفر خطرناک چیزی نمی داند و یا هم آن را به جان خریده تا بالاخره به جایی امن برسد. افغانستان هنوز هم دومین کشوری است که بیشترین شمار متقاضیان پناهندگی را در کشورهای اروپایی دارد. سیاست بسیاری از کشورهای اروپایی در قبال پناهجویان افغان سختگیرانه تر شده است. به دلیل افزایش درخواست های پناهندگی در پی بحران مهاجرت و بحران کرونا، رسیدگی به پرونده های پناهندگی چندین ماه و حتی سال را دربر می گیرد.
نگرانی اروپایی ها
با وصف اینکه سازمان حقوق بشری عفو بین الملل خواهان توقف اخراج های اجباری به افغانستان شده، همین سه شنبه قرار است گروهی از پناهجویان رد شده افغان دوباره از آلمان به کابل اخراج شوند. این سازمان گفته وضع امنیتی در افغانستان رو به وخامت گراییده و جان اخراج شدگان و حقوق بشری آنان در آنجا تهدید می شود.
با اینهمه، برخی حکومت های راستگرای عضو اتحادیه اروپا خواستار "جلوگیری" از موج مهاجرت ها به این بلوک شده اند. به تازگی ماریو دراگی، نخست وزیر ایتالیا گفته است: «این قابل پیش بینی است که خروج نیروهای بین المللی از افغانستان، منجر به افزایش مهاجرت از این کشور می شود. شمار این مهاجران هنوز معلوم نیست، اما همه می دانند که رقم شان بسیار زیاد خواهد بود.»
خبرگزاری آلمان روز دوشنبه نوشته که طالبان تنها در هفته گذشته توانسته اند ۲۸ ولسوالی را تصرف کنند. تنها ۱۱ ولسولی مربوط به ولایت بدخشان در شمال افغانستان است. فرار گروهی مردم و پناه بردن بیش از یک هزار سرباز افغان به تاجیکستان، مایه نگرانی مقام های کشورهای آسیای میانه شده است.
در غرب، شرق و جنوب افغانستان نیز وضع بهتر نیست، طالبان روز دوشنبه ولسوالی پنجوایی قندهار را تصرف کرده و صدها خانواده مجبور به فرار شدند. به گفته وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان افغانستان، شمار بیجاشدگان داخلی در این کشور به شدت افزایش یافته و امکانات کافی برای رسیدگی به آنان وجود ندارد.
نگرانی سازمان ملل
فیلیپو گراندی، کمیسار عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان نیز گفته که پس از خروج کامل نیروهای بین المللی از افغانستان، احتمال افزایش بیجاشدگی و مهاجرت شهروندان افغانستان بعید نیست.
براساس آمار سازمان ملل متحد افغانستان در حال حاضر حدود پنج میلیون آواره داخلی دارد و ۲.۵ میلیون افغان در سراسر جهان رسما به عنوان مهاجر ثبت گردیده اند. علاوه بر جنگ، حوادث طبیعی و تغییرات اقلیمی نیز باعث آوارگی و مهاجرت افغان ها می شود. براساس آمار سازمان ملل متحد، سال جاری این کشور با خشکسالی روبرو خواهد شد. در حال حاضر نیز حدود ۱۸.۵ میلیون نفر، یعنی حدود نیمی از جمعیت افغانستان به کمک های بشردوستانه نیاز دارند.
اینکه خدیجه و تمیم بالاخره خواهند توانست به سلامت به مقصد نهایی شان برسند و زندگی جدیدی را در آرامش و رفاه برای خود بسازند، مسئله ای است که گذشت زمان شاید بتواند به آن پاسخی مناسب بدهد. ماندن یا رفتن، این پرسشی است که این روزها افغان ها از یکدیگرشان می پرسند.