بعد از اینکه بریتانیا و رواندا توافق کردند پناهجویان «غیرقانونی» خواهان پناهندگی به بریتانیا، در دوره بررسی درخواست‌های شان، به رواندا انتقال یابند، این کشور افریقایی بیش از پیش به عنوان محل مناسبی برای پذیرش پناهجویان مطرح می‌شود. اما برای مهاجران و کسانی که به آرزوی امنیت و زندگی بهتر، کشورهای شان را ترک کرده‌اند، واقعیت چیز دیگری است.
روز ۱۴ اپریل گذشته، بریتانیا و رواندا توافقی را امضا کردند که بر مبنای آن پناهجویانی که به گونه غیرقانونی وارد بریتانیا می‌شوند، در دوره بررسی درخواست پناهندگی شان به رواندا انتقال می‌یابند.
این تصمیم با مخالفت سازمان‌های خیریه و دادگاه حقوق بشر اروپا مواجه و اولین پرواز برنامه ریزی شده انتقال مهاجران در ماه جون، لغو شد.
در همین زمینه: با وجود لغو نخستین پرواز، بریتانیا به انتقال پناهجویان به رواندا مصمم است
در حالی که حکومت بریتانیا همچنان بر اعمال توافق اصرار دارد، دادگاه عالی بریتانیا از ۵ سپتمبر بررسی مبانی حقوقی توافق را آغاز کرده و قرار است به درخواست گروه Asylum Aid دادگاه دیگری در ماه اکتوبر برگزار گردد.
حکومت بریتانیا که موفق نشده علیرغم تدابیر امنیتی شدید، مانع ورود مهاجران از طریق کانال مانش گردد، تلاش دارد رواندا را به عنوان یک کشور نمونه در پذیرایی از پناهجویان تبلیغ کند. بوریس جانسون، نخست وزیر پیشین، هنگام اعلام توافق با رواندا گفته بود که «کارنامه» این کشور افریقای شرقی «در پذیرش و ادغام مهاجران در سطح جهانی شناخته شده است.»
یک کافه تریا و میدان باسکتبال
رواندا از هنگام به قدرت رسیدن پل کاگامه، رئیس جمهور این کشور از سال ۲۰۰۰، سیاست «سرزمین پناهندگی» را تبلیغ و آن را نمونه‌ای بارز مهان نوازی در افریقا توصیف می‌کند. این کشور، همین اکنون از بیش از ۱۲۷ هزار مهاجر، عمدتاً اتباع جمهوری دمکراتیک کانگو، میزبانی می‌کند. در همین راستا، کیگالی، سال گذشته به گروهی کوچکی از افغان‌ها نیز که از حکومت طالبان فرار کرده بودند پناهندگی داد.
در کنار این‌ها، رواندا از سال ۲۰۱۹ برنامه سازمان ملل برای پذیرایی از پناهجویان لیبیایی را نیز رویدست گرفته و بیش از ۱۱۰۰ مهاجر را در این چارچوب پذیرفته است. این افراد می‌توانند در رواندا باقی بمانند یا این که به یک کشور انتقال یابند.
بر اساس گزارش‌ها، این مهاجران آسیب دیده از دشواری‌های مهاجرت، در ۶۰ کیلومتری جنوب کیگالی، در کمپ گاشورا، در خانه‌های کوچکی زندگی می‌کنند که از خشت پخته ساخته شده است. یک کافه تریا، میدان‌های ورزشی والیبال و باسکتبال و یک ساحه آموزش رانندگی در دسترس آن‌ها قرار دارد. این مرکز همچنین چندین کارگاه آموزشی، تکه بافی و سلمانی دارد.
روزنامه محلی نیوتایمز که اجازه یافته در ماه جون گذشته از مرکز بازدید کند، در گزارشی می‌گوید: «در ورودی ساختمان، جوانان دختر و پسری را می‌بینید که آوازخوانی و نواختن گیتار و پیانو را تمرین می‌کنند تا در چارچوب برنامه پیش بینی شده، سلامتی روانی خود را بازیابند.»
زیمین فساها، یک مهاجر اریتره‌ای می‌گوید که در رواندا آزادانه رفت و آمد می‌کند و هرچه دلش خواست انجام می‌دهد، برخلاف لیبیا که «که فقط روزانه برای زنده ماندن تلاش می‌کنی و نمیدانی فردا چه خواهد شد.»
بیکاری، قیود شبگردی و انزوا
اما با وجود این که این سیستم پذیرایی از سوی رئیس جمهمور رواندا به عنوان نمونه معرفی می گردد، واقعیت امر برای مهاجران بیشتر به یک سراب شباهت دارد.
روزنامه تلگراف در گزارشی از کمپ گاشورا در ماه جون گذشته، با تکیه بر اظهارات مهاجران در بیرون از این مرکز، واقعیت را طور دیگری ترسیم می‌کند. اگر واقعیت این است که فرار از جهنم لیبیا برای مهاجران یک شانس است، اما در همین حال دشوار است که مهاجران زندگی عادی را در این کشور از سر بگیرند. یک مهاجر لیبیایی که همسرش را از دست داده، می‌گوید: «شرایط اقتصادی در مرکز ترانزیت خیلی دشوار است. از هنگام رسیدنم به اینجا، نتوانسته‌ام نیازهای فرزندانم در سودان را برآورده کنم.»
یک مهاجر دیگر با حفظ هویتش می‌گوید که حتی خرید نیازهای اولیه مانند پوشاک، کفش یا غذا در بیرون از کمپ کار دشواری است.
اظهارات این شاهدان عینی احساس انزوا را تقویت و فقدان یک سیستم ادغام در جامعه رواندا را برجسته می‌کنند. به گزارش تلگراف «تعدادی از مهاجران آموزش دیده در کمپ مجبورند به عنوان کارگر کشاورزی یا خانگی کار کنند اما بیشتر شان بیکار هستند و ماهانه فقط با ۴۰ یورو زندگی می‌کنند.» گذشته از این، مهاجران حق ندارند بعد از ساعت ۸ شب از کمپ بیرون بروند.
وضعیت برای سایر پناهجویان در رواندا نیز بهتر نیست. آنان مانند رواندایی‌ها -که ۴۰ درصد شان زیر خط فقر زندگی می‌کنند- از دسترسی به پیشرفت‌های اقتصادی ده سال اخیر بی بهره هستند و تنها با کمک‌های مالی سازمان ملل زندگی می‌کنند.
در ماه فبروری ۲۰۱۸ نزدیک به ۳ هزار پناهنده جمهوری دمکراتیک کانگو در برابر دفتر سازمان برای پناهندگان تظاهرات کردند تا علیه کاهش پول مواد خوراکی اعتراض کنند. به گفته دیدبان حقوق بشر، آنان در پاسخ هدف گلوله باری قرار گرفتند و ۱۲ تن جان دادند.
به همین ترتیب، سرنوشت مهاجران اریتره‌ای و سودانی که از سوی اسرائیل به رواندا فرستاده شده بودند نیز تصویر «سرزمین موعود» رواندا را مخدوش می‌کند. چهار هزار پناهجویی که بین سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۷ از اسرائیل به رواندا و اوگاندا فرستاده شدند، نیز با رسیدن به این کشورها با فاجعه روبرو شدند: عبدالتجین کول، وکیل تبعه سیرالیون و مدافع حقوق بشر به مهاجر نیوز گفت که «بیشتر این مهاجران به دست قاچاقبران انسان افتادند و هنگام مهاجرت به سوی اروپا به بردگی وادار شدند.» در پی اعتراضات مردمی، اسرائیل مجبور شد این برنامه را متوقف کند.
به گفته کمیساریای عالی سازمان برای پناهندگان، از سال ۲۰۱۹ هیچ یک از پناهجویان منتقل شده به رواندا در این کشور پناهندگی درخواست نکرده‌اند. در مقابل، نزدیک به ۶۰۰ مهاجر به کانادا، فنلند، فرانسه یا سویدن اسکان مجدد یافته‌اند.
یک ویدیو و ۱۵ سال زندان
اسماعیل، یک مهاجر سودانی در کمپ گاشورا، به خبرگزاری فرانسه گفت که ترجیح می‌دهد دوباره از مدیترانه عبور کند. تسفای، یک مهاجر اریتره‌ای ۲۷ ساله نیز تاکید کرد که «نمی‌خواهم اینجا بمانم. اینجا یک کشور فقیر است که مشکلات خود را دارد و من اریتره را ترک نکرده‌ام تا در اینجا باقی بمانم.»
اگرچه در اریتره حقوق بشر رعایت نمی‌شود اما رواندا نیز به دلیل تخطی‌های عمده از حقوق فردی مورد ملامت قرار گرفته است. در این کشور حق آزادی بیان وجود ندارد و انتشار یک مطلب یا ویدیو در اینترنت، که مخالف سیاست حکومت باشد، می‌تواند نتایج وحشتناکی داشته باشد. در سال ۲۰۲۱، یک یوتیوبر رواندایی به دلیل انتقاد از حکومت به ۱۵ سال زندان محکوم شد.
سازمان‌های خیریه همواره از قتل، تهدید و بازداشت‌های غیرعادلانه‌ای که متوجه منتقدان حکومت است، انتقاد کرده‌اند. این موارد درست مواردی هستند که مهاجران در کشورهای مبدا شان با آن روبرو بوده‌اند.
به گفته مدیر بخش افریقای مرکزی دیدبان حقوق بشر «اطلاعات موثقی نشان می‌دهند که ماموران رواندایی در قتل مخالفان حکومت در خارج از این کشور دست داشته‌اند.» به گزارش سایت این سازمان، تعداد زیادی از اتباع روندا که در خارج از این کشور به سر می‌برند از «انتقام جویی حکومت نگران هستند.»
جالب تر از همه این که اقدامات دیکتاتور منشانه حکومت رواندا در ۳۷ مین جلسه سالانه بررسی وضعیت ۱۹۳ کشور جهان، از سوی بریتانیا مورد انتقاد قرار گرفته است. لندن در این جلسه از «محدودیت‌های مداوم حقوق شهروندی و سیاسی و آزادی رسانه‌ها اظهار نگرانی کرده است.»
گزارش منتشر شده از این جلسه در ۲۵ جنوری ۲۰۲۱ به حکومت رواندا توصیه کرده است تا «به گونه شفاف، جدی و مستقل در مورد اتهامات قتل‌های فراقانونی، مرگ در بازداشت، ناپدید شدن‌ها و شکنجه تحقیق کند.»
درست یک و سال و نیم بعد از این توصیه‌ها، حکومت بریتانیا قرارداد انتقال پناهجویان با رواندا را امضا کرد و حال این تصمیم از سوی تعدادی از کشورها در اروپا مورد توجه قرار گرفته است. به تازگی دنمارک نیز اعلام کرده است که توافق مشابهی را در زمینه انتقال پناهجویان به رواندا، با این کشور امضا کرده است.
در همین زمینه: دنمارک می‌خواهد پناهجویان را به رواندا بفرستد