در فرانسه آموزش کودکان و نوجوانان در مکاتب اجباری است؛ صرف نظر از این که آنان در چه موقعیت اداری قرار داشته باشند. در حالی که سالانه صدها تن از کودکان مهاجر با استفاده از این فرصت راهی مکاتب می‌شوند، شماری از آنها که بی سرپناه هستند، شبانه در جاده‌ها می‌خوابند و صبح‌ها مکتب می‌روند. برای این گروه، آموزش، آزمون دوگانه‌ای از دشواری‌ها و اندکی ثبات در مکاتب محسوب می‌شود. با پایان یافتن دوره زمستانی ممنوعیت اخراج افراد از سرپناه‌ها، احتمال دارد رقم دانش آموزان بی سرپناه افزایش یابد.
لیندا، دختر ۱۳ ساله انگولایی یکی از نوجوانانی است که برای رفتن به مکتب دشواری‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. او که در سال ۲۰۱۹ به فرانسه آمده، قبل از آن که با پدر و مادر، خواهر ۳ ساله و برادر ۱۸ ماهه‌اش در یکی از سرپناه‌های یٍوولین جابجا شوند، مدت درازی را در بیرون، در خیمه‌ها و یا پارکینگ‌ها گذرانده است. در کنار بی سرپناهی، این دانش آموز مجبور شده است با گرسنگی، خستگی، استهزای هم‌صنفان و نبود اینترنت در هوتل برای انجام کارهای خانگی‌اش، دست و پنجه نرم کند.
با این حال، لیندا، با تبسمی برلب، آموزش را جدی گرفته و آن را به اولویتی برای خودش بدل کرده است. او پشت میز یک کافه، با نگرانی از نمره کمی که گرفته یاد می‌کند و می‌گوید: «نمی‌توانم درس‌هایم را مرور کنم، وقت ندارم و بسیار خسته هستم.»
او به یاد می‌آورد که چند سال پیشتر، که در مرکز پذیرایی از مهاجران در شهر بوردو، در ثباتی نسبی زندگی می‌کردند، موفق شده بود در دوره متوسطه، نمره متوسط ۱۵ از ۲۰ بگیرد. بعد از این که خانواده پاسخ منفی گرفت، آنها با این اندیشه که شاید در پاریس یافتن سرپناه آسانتر باشد، به این شهر آمدند.
اما به محض رسیدن به پاریس، لیندا و خانواده‌اش متوجه شدند که سیستم دستیابی به مسکن لبریز شده و آنها مجبورند هر شب به تیلفون اضطراری ۱۱۵، زنگ بزنند و سه ماه تمام را در جاده‌ها زندگی کنند: «صبح‌ها هنگام بیداری در خیمه‌ها سرما می‌خوردم. هرچه دم دستم می‌آمد می‌پوشیدم و بعد از برس کردن دندانهایم، مکتب می‌رفتم.»
بیش از ۱۶۰۰ کودک و نوجوان بی سرپناه در مکاتب
لیندا یکی از ۱۶۵۸ کودک و نوجوانی است که به گفته یونیسف و فدراسیون فعالان همبستگی(CASNAV) مسکن ثابت ندارند. این رقم نوجوانانی هستند که والدین آنها در شب ۲۲-۲۳ اگست ۲۰۲۲ به شماره ۱۱۵ زنگ زده‌اند اما نتوانسته‌اند سر پناه به دست بیاورند.
باید گفت که شماری از خانواده‌های بی سرپناه به شماره اضطراری زنگ نمی‌زنند و از این نظر رقم اصلی کودکان و نوجوانان بی سرپناه بیشتر است. بخشی از کودکان و نوجوانان بی سرپناه از خانواده‌هایی هستند که پاسخ منفی پناهندگی دریافت کرده‌اند و یا هم فاقد مدرک قانونی اقامت هستند. امانوئل دیشان، مسئول آموزش کودکان تازه وارد و کوچی در آکادمی تعلیمی پاریس می‌گوید: «صرف نظر از وضعیت اداری این کودکان، ما مسئولیت داریم بعد از رسیدن شان به اینجا، آنها را به مکتب بفرستیم.»
اکادمی تعلیمی پاریس در این اواخر شاهد افزایش ثبت نام کودکان مهاجر در مکاتب پایتخت بوده است؛ افزایشی که نشان میدهد شمار پناهجویان در فرانسه در سال ۲۰۲۲ بیشتر شده است. بیشتر از نیم رقم این پناهجویان، در ایل دوفرانس ثبت نام کرده‌اند و به علت کمبود سرپناه، آدرس‌های اداری را به اداره پناهندگی می‌دهند که محل واقعی زندگی شان نیست. این افراد به تناسب پیشنهاداتی که برای سرپناه‌های کوتاه مدت دریافت می‌کنند، دایم آدرس و محل زندگی شان تغییر می‌کند.
به گونه مثال، تنها در پاریس، نزدیک به ۱۰۰ هزار آدرس اداری وجود دارد که بیشتر آن در نواحی ۱۸ و ۱۹ پاریس ثبت شده‌است. امانوئل دیشان می‌گوید که تلاش‌ها ادامه دارد تا خانواده‌ها به مکاتب نزدیکتر شوند اما ناممکن است که همه این کودکان در مکاتب پاریس پذیرفته شوند.
حمایت از کودکان بی سرپناه در مکاتب
در چنین شرایطی، نوجوانان مهاجر و بی سرپناه چگونه می‌توانند به آموزش ادامه بدهند؟ در بیشتر موارد، کارمندان آموزشی مکاتب از این کودکان و نوجوانان حمایت می‌کنند.
در یکی از مکاتب ناحیه ۱۵ پاریس، چهار کودک مهاجر که تجربه بی‌خانمانی در جاده‌ها را سپری کرده‌اند، آموزش می‌بینند و مدیریت برای کمک به آنها فراخوان داده است. مسئولان با این استدلال که «موضوع خیلی حساس است» به پرسش‌های مهاجر نیوز درباره چگونگی اداره امور روزانه این کودکان از سوی مکتب پاسخ ندادند اما گفتند که هیچگاهی «یک خانواده را با این همه مشکلات» ندیده‌اند.
در یکی از مکاتب پاریس ۱۸، دو شاگرد جدید در پاییز سال گذشته شروع به آموزش کردند. به گفته مارک. ر، معلم این دو کودک، «یکی از آنها در بیرون در خیمه‌های نزدیک متروی لاشاپل می‌خوابید و چندین بار هم محل زندگیش تغییر کرد. دومی که پدرش را قبل از آمدن به فرانسه از دست داده، در ماه نومبر با مادرش از کامرون به فرانسه آمدند و مدت یک سال و نیم را در ایستگاه قطار گار دو نور خوابیدند.»
این کودک ۸ ساله، که هنوز هم عزادار پدرش است، شب‌ها درجاهایی پر از روشنایی می‌خوابید و مادرش از او محافظت می‌کرد تا معتادان مواد مخدر او را اذیت نکنند. کودک، از خستگی چندین بار در صنف خوابیده بود. دو معلم در صنفی که این شاگرد درس می‌خواند به او کارخانگی نمی‌دهند و تلاش می‌کنند وسایل درسی و آب بازی را برایش فراهم کنند و در کارهای گروهی آنها را شرکت بدهند. برای این دو شاگرد، «مکتب جایی است که آنها زندگی کودکانه خود را در آن سپری می‌کنند.»
هاله کربج، روانشناس کودکان در شفاخانه مونپلیه معتقد است که «رفتن به مکتب برای کودکان مهاجر نقش حفاظت کننده دارد و به آنها کمک می‌کند معیارها و ساختارها را بشناسند و بودن در یک گروه و دوستی با دیگران را تجربه کنند.» به گفته این روانشناس، البته گاهی شاگردانی که بر زبان فرانسوی تسلط ندارند با مشکل زبان یا ادغام روبرو هستند اما در نهایت، مکتب همیشه تاثیر مثبتی بر شاگرد مهاجر دارد.»
او در ادامه می گوید برای شاگردان بی سرپناه، مکتب رفتن یک عنصر ثبات و تداوم شمرده می‌شود و برای تحول آنان ضروری است.